درباره عبدالعزیز فرمانفرمائیان؛ مردی که مسیر معماران ایرانی را هموار کرد – تلگرام آپ

سلام نو – سرویس فرهنگ و هنر: ایران معاصر معمار مهم و تاریخ ساز کم نداشته است، اما بی‌تردید عبدالعزیز فرمانفرمائیان یکی از مهم‌ترین این معماران است. او معماری است که به جز بناهای زیبا و ماندگار تاثیری شگرف در روند معماری ایرانی به خصوص از منظر ورود تکنولوژی‌های روز به آن داشت.

فرمانفرمائیان نه تنها از کسانی است که نقشی مهم در ورود فناوری‌های بلند مرتبه سازی و ساختمان‌ها ضد زلزله به ایران داشت بلکه از بنیان‌گذاران نظام مهندسی جدید در ایران هم به شما می‌رود. همین دو کار برای ثبت شدن نام یک معماری در تاریخ ایران کافی است، اما فرمانفرمائیان کارنامه‌ای بسیار پربارتر داشته است.

عبدالعزیز فرمانفرمائیان؛ از نسل شاهزاده‌های قاجار

عبدالعزیز فرمانفرمائیان در سال ۱۲۹۹ در خانواده‌ی مشهور فرمانفرما متولد شد. او فرزند عبدالحسین میرزا فرمانفرما و بتول خانم احشمی کرمانشاهی بود. پدرش از نوادگان عباس میرزا به‌شمار می‌آمد و از چهره‌های موثر قاجار بود که  داماد و برادرزن مظفرالدین‌شاه قاجار و دایی محمد مصدق بود. مادرش بتول‌خانم از جانب پدری به سادات احشمی کرمانشاه و از طرف مادری به خاندان دولتشاهی و محمدعلی میرزا دولتشاه نسب می‌برد.

مادر عبدالعزیز فرمانفرمائیان علاوه بر او از فرمانفرما صاحب هشت فرزند شد، از جمله مریم فیروز (مؤسس سازمان زنان حزب توده)، منوچهر فرمانفرمائیان (نویسنده کتاب خون و نفت) و عبدالعلی فرمانفرمائیان (مؤسس نخستین پالایشگاه خصوصی نفت در ایران).

فرمانفرمائیان تحصیلات خود را در دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس گذراند و در آوریل دهه ۳۰ فارغ‌التحصیل شد و به ایران بازگشت. او ابتدا در گاراژ پدر خود کار طراحی را آغاز کرد. وی سپس در یکی از آتلیه‌های دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران زیر نظر محسن فروغی، فرزند محمد علی فروغی، همراه با مهندس اوژن آفتاندلیانتس، هوشنگ سیحون و حیدر غیایی به کار و تدریس مشغول شد.

عبدالعزیز فرمانفرمائیان معماری بناهای تاریخ ساز و کاربردی

وقتی فرمانفرمائیان به از پاریس به تهران برگشت در تهران خبری از ساختمان‌ها مدرن، ورزشگاه و فرودگاه‌های بزرگ نبود، همین مسئله باعث شد تا فضا برای درخشش چهره‌هایی چون او موثر باشد، او که بر کارکرد و عملکرد بنا تاکید ویژه‌ای داشت.

بسیاری از بناهای پرکاربرد، مهم و تاریخ ساز تهران ما محصول هنر، دانش و نگاه خاص فرمانفرمائیان است.. او کسی‌ست که ورزشگاه آزادی در غرب تهران، فرودگاه بین‌المللی مهرآباد و ساختمان بورس را طراحی کرده است. ساختمان پست‌ و تلگراف، ساختمان وزارت نفت، ساختمان صدا و سیما، ساختمان وزارت کار و ساختمان وزارت کشاورزی نیز توسط فرمانفرمائیان طراحی شده است.

سدهایی که عبدالعزیز فرمانفرمائیان شکست

معماران امروز ایران بسیار به فرمانفرمائیان مدیون هستند. انگیزۀ مضاعف و ممارست بیش از اندازه وی در انجام کارهای بزرگ و ماندگار، سبب همکاری نزدیک او و سازمان برنامه شد. آغاز اعتماد به معماران ایرانی که با عملکرد شایسته عبدالعزیز فرمانفرمائیان گره خورده بود، منجر به آن شد که ابوالحسن ابتهاج که از مؤسسان برنامه ریزی در ایران بود بتواند با ارجاع کار به او و معماران ایرانی دیگر، گام نخست را در جایگزین نمودن دفاتر مشاوران ایرانی به جای مشاوران خارجی بردارد که تا قبل از سال ۱۳۳۲ همۀ کارهای بزرگ در ساخت و ساز کشور را برعهده داشتند.

کامران دیبا، یکی دیگر از معماران برجسته معاصر ایران در نوشته ای دفتر فرمانفرمائیان را به خاطر تعدد کادر فنی و کیفیت حرفه ای و قدرت انجام کار در زمان خود و در خاورمیانه «بی نظیر» می شمرد و از جمله دستاوردهای این دفتر را « معرفی تکنولوژی پیشرفته در ساختمان بلندمرتبه» می داند که «با روش های ضدزلزله محاسبه شده اند.»

 نمونه های این بلندمرتبه سازی را هنوز می توان در تهران و در چندین سازه شاخص دید. دفتر مرکزی شرکت نفت، ساختمان وزارت کار، ساختمان وزارت کشاورزی، برج های سامان و برج های ونک پارک از جمله این ساختمان‌ها هستند. از کارهای شاخص دیگر وی می فرمانفرمائیان به جز این ساختمان‌ها دستی هم در طراحی کاخ‌ها داشت و کاخ نیاوران، کاخ مادر در سعدآباد، کاخ محمدرضا پهلوی در سعدآباد، کاخ سلطنتی جامعه و میدان اسب دوانی و کاخ پرنس خالد در ریاض را طراحی کرد.

فرمانفرمائیان به لطف پرکاری کم‌نظیر، کیفیت بی‌مثال و خلاقیت قابل تحسین خود جاده صادف کن معماران ایران بود و باعث اعتماد به معماران ایرانی شد.

عبدالعزیز فرمانفرمائیان ۳۱ خرداد ۱۳۹۲ هجری خورشیدی برابر با ۲۱ ژوئن ۲۰۱۳ میلادی در املاک خود در اسپانیا به سن ۹۳ سالگی درگذشت و در گورستان مون پارناس پاریس به خاک سپرده شد. هیچ اثری از وی در خارج از ایران در طی ۳۵ سال حضورش در خارج از ایران ثبت نشده‌است.