فطریه چیست و به چه کسانی واجب است؟ – تلگرام آپ
فطریه چیست و به چه کسانی واجب است؟ – تلگرام آپ
فرهنگ و هنر: با فرا رسیدن عید سعید فطر، شاید مباحث مختلفی از پرداخت زکات فطریه ذهن شما را به خود درگیر کند که در این گزارش به شرایط متنوع احکام فطریه پرداخته ایم.
یکی از اعمال واجب در روز عید فطر پرداختن زکات فطره است. پرداخت زکات فطره احکامی دارد، اگر با احکام فطریه آشنا نیستید، تمامی پاسخ سوالات خود درباره فطریه را می توانید در این بخش بیابید.
فطریه چیست؟
فطریه یکی از فروع دین اسلام است. زکات فطره از واجبات عبادی است و هنگام ادای آن قصد تقرب به خدا شرط صحت آن است.
زکات فطره بر چه کسانی واجب است؟
آیت الله سیستانی می فرمایند:بر مکلّفی که در موقع غروب شب عید فطر، شرایط ذیل را دارا باشد، پرداخت زکات فطره خود و کسانی که عرفاً نان خور او محسوب می شوند، واجب است:
۱. بالغ باشد. ۲. عاقل باشد. ۳. بیهوش نباشد. ۴. فقیر نباشد. ۵. بنده و عبد نباشد. (توضیح المسائل، امام خمینی، مسئله ۱۹۹۱)
میزان و مبلغ فطریه و کفاره
هر ساله مبلغی توسط مراجع تقلید برای فطریه و کفاره تعیین می شود که برای سال ۱۴۰۰ به شرح زیر است :
طبق اعلام دفتر آیت الله ناصر مکارم شیرازی، میزان زکات فطره امسال بر مبنای قوت غالب برنج، مبلغ ۷۰ هزار تومان و بر مبنای قوت غالب گندم، مبلغ ۲۰ هزار تومان اعلام شده است که مؤمنین در انتخاب هر یک از این موارد مخیر هستند.
کفاره روزه غیر عمد مبلغ پنج هزار تومان است که باید به صورت نان تهیه و پرداخت شود.
کفاره روزه عمد نیز مبلغ ۳۰۰ هزار تومان اعلام شده است .
فواید پرداخت فطریه
فواید زیادی برای پرداخت زکات فطره ذکر شده که عبارتند از:
۱.دادن زکات فطره موجب قبولی روزه می شود
در روایتی از امام صادق (ع) اینگونه آمده است که :
همانا دادن زکات فطره از جمله عوامل تمام کننده و کمال بخش روزه است همانگونه که صلوات بر پیامبر (ص) از جمله عوامل تمام کننده نماز می باشد. چرا که هر کس روزه بگیرد ولی زکات فطره را عمدا ترک کند و ادا نکند پس مانند آن است که روزه ای نگرفته است همانگونه که هر گاه کسی نماز بگذارد ولی صلوات بر پیامبر(ص) نفرستند مانند آن است که نماز نگذاشته است. ( شیخ صدوق من لایحضره الفقیه ، ج ۲، ص ۱۸۳.)
۲. دادن زکات فطره موجب می شود که انسان از مرگ در آن سال حفظ شود
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است:
عَنْ مُعَتِّبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ:اذْهَبْ فَأَعْطِ عَنْ عِیَالِنَا الْفِطْرَةَ- وَ عَنِ الرَّقِیقِ وَ اجْمَعْهُمْ وَ لَا تَدَعْ مِنْهُمْ أَحَداً- فَإِنَّکَ إِنْ تَرَکْتَ مِنْهُمْ إِنْسَاناً تَخَوَّفْتُ عَلَیْهِ الْفَوْتَ- قُلْتُ وَ مَا الْفَوْتُ قَالَ الْمَوْتُ.
امام صادق به من فرمود از جانب اهل و عیالت زکات فطره را ادا کن و همه را در نظر بگیر و از آنها کسی را فراموش نکن چرا که اگر فردی از آنها را ترک کنی من بر فوت او خوف دارم. راوی می گوید عرض کردم منظور از فوت چیست؟ حضرت فرمود:مرگ . (شیخ کلینی، اصول کافی، ج ۴، ص ۱۷۴.)
۳. پرداخت زکات فطره موجب سلامتی جسم و پاکسازی روح از رذایل اخلاقی می شود
در روایتی در تفسیر آیه شریفه «قد افلح من زکیها» آمده است:منظور از تزکیه زکات فطره است. (محدث نوری، مستدرک وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۱۳۷. )
مقدار زکات فطره چقدر است؟
برای زکات فطره باید برای هر نفر سه کیلوگرم از غذاهای معمول مانند گندم یا برنج یا جو یا خرما یا کشمش یا ذرت یا مبلغ معادل یکی از آنها را به مستحق بدهید.بهتر است موردی انتخاب شود که در آن شهر یا منطقه بیشتر مردم از آن تغذیه می کنند.
در مجموع سه کیلو گندم، سه کیلو جو، سه کیلو خرما، سه کیلو برنج، سه کیلو کشمش یا سه کیلو ذرت به عنوان فطریه برای هر نفر تعیین شده اند که هر خانواده ای بر اساس قوت غالب خود از این موارد باید پرداخت کند.
اگر فردی فطریه ی چند نفر را پرداخت می کند حتما نباید همه ی فطریه ها از یک نوع و جنس باشد اگر برای فطریه ی بعضی گندم میدهد می تواند فطریه ی برخی را هم جو یا برنج یا پول بدهد.
زمان کنار گذاشتن و پرداخت فطریه
فطریه بهتر است از اذان مغرب و رویت هلال ماه شوال و تا پیش از اقامه نماز عید کنار گذاشته شود و پرداخت گردد. اگر کسی نماز عید را نخواند، باید فطریه را تا ظهر عید پرداخت نماید. اگر از غروب آفتاب شب عید فطر تا ظهر روز عید فقیری یافت نشود می توان مبلغ را کنار گذاشت و بعداً پرداخت کرد.مراجع به تاخیر انداختن زمان پرداخت فطریه را جایز نمی دانند.
پرداخت فطریه، قبل از عید فطر
اگر فردی پیش از ماه رمضان فطریه را بدهد صحیح نیست و احتیاط واجب آن است که در ماه رمضان هم فطره را ندهد اما اگر پیش از رمضان یا در ماه رمضان به فقیر قرض بدهد و بعد از آن که فطریه بر او واجب شد، طلب خود را بابت فطریه حساب کند مانعی ندارد.( توضیح المسائل (محشّٰی)، ج ۲، ص ۱۸۰، م ۲۰۲۵. )
آیا اگر پرداخت فطریه بعد از عید فطر باشد اشکال دارد؟
اگر شخص فطریه اش را پراخت نکند و کنار هم نگذارد، احتیاط واجب آن است که بعدا بدون اینکه نیت ادا و قضا کند فطریه اش را پرداخت کند.
عدم پرداخت فطریه
زکات فطره «دَین» محسوب می شود و از گردن کسی ساقط نمی شود. زکات فطره مختص به روز عید نیست و اگر کسی فطریه را پرداخت نکند، بر او واجب است زکات فطره را پرداخت کند و از او ساقط نمی شود.
زکات فطره جزء دیون محسوب می شود و اگر شخصی از دنیا برود و زکات فطره را پرداخت نکرده، باید زکات فطره را از اصل مال او پرداخت کنند و نیاز به اجازه ورثه نیست.
آیا فقط روزه داران باید فطریه بپردازند؟
زکات فطره نه تنها بر روزه داران واجب است بلکه افرادی که بنا به پیشنهاد پزشک، از روزه گرفتن محروم هستند یا کسانیکه به عمد روزه خواری میکنند نیز مکلفند فطریه ی خود را بپردازند.
آیا فطریه بر فقیر واجب است؟
شخصی که فقیر بوده و مخارج سال خود و خانواده اش را ندارد و شغلی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و خانواده اش را از آن تأمین نماید، پرداخت زکات فطره بر او واجب نیست.
اگر فرزند فرد فقیر یعنی نان خور او توانایی پرداخت فطریه را داشته باشد ، بر فقیر مذکور پرداخت زکات فطره واجب نیست و بر خود او، پرداخت زکات فطره لازم می شود.
آیا فطریه بر غیر سرپرستان واجب است؟
کسی که شخص دیگری باید فطریه او را بدهد، واجب نیست فطریه خود را بدهد اما اگر سرپرست فطریه را نداد و او شرایط واجب شدن زکات فطره را دارا بود بنابر احتیاط، واجب می شود فطریه خویش را بپردازد.
اگر زنی ، شوهرش خرج و مخارج او را ندهد و شخص دیگری خرج زن را بدهد و زن نان خور فرد دیگری باشد آن شخص باید فطریه ی زن را بپردازد و اگر کسی خرج و مخارج او را ندهد و زن خودش از توانایی مالی برخوردار باشد باید خودش فطریه اش را پرداخت نماید.
فطریه جنین و نوزاد متولد شده
والدین باید فطریه نوزادن شیر خواره و حتی کودکانی که قبل از غروب آفتاب متولد شده اند را بدهند اما پرداخت فطریه به جنین متولد نشده واجب نمی باشد ، ولی برای محافظت او مطلوب است.
فطریه سرباز در حال خدمت
آیت الله مکارم شیرازی
اگر تمکن مالی دارد، بنا بر احتیاط واجب خودش بپردازد.
آیت الله نوری همدانی
در صورتی که نان خور پدر به حساب می آیند، به عهده پدر است و اگر هزینه آنان به عهده اداره مربوطه باشد؛ زکات فطره بر کسی واجب نیست.
فطریه دختری که به خانه شوهر برود
- اگر دختری قبل از غروب آفتاب آخرین روز ماه رمضان به خانه شوهر برود و به طور رسمی زندگی مشترک خود را شروع کند، فطریه اش بر عهده شوهر است.
- اگر دختری عقد کرده ولی در خانه پدر زندگی می کند، فطریه اش بر عهده پدر است.
- اگر دختری بعد از غروب آفتاب آخرین روز ماه رمضان به خانه شوهر برود، پدرش باید فطریه او را بپردازد.
محل اصلی مصرف فطریه
فطریه را می توان طبق نظر امام خمینی رحمه الله و بعضی از مراجع عظام تقلید، در تمام هشت موردی که زکات مال در آن مصرف می شود پرداخت کرد. یعنی شامل:
- فقیران
- مسکینان:یعنی افرادی که وضعیت اقتصادی شان از فقیران هم بدتر است.
- مسافرانی که در راه مانده و خرج برگشت به شهر خود را ندارند.
- بدهکارانی که نمی توانند قرض خود را بپردازند.
- در راه خدا:یعنی در تمام کارهای خیری که سود و نفع آن به عموم مسلمین برسد. مانند ساختن و تعمیر مسجد، راه، پل، مدرسه و بیمارستان و …
- کافرانی که با دادن زکات به اسلام ترغیب می شوند یا در جنگ به مسلمانان کمک می کنند.
- پرداخت به نائب امام یا کارمندان حکومت اسلامی که مأمور جمع آوری زکات و رساندن آن به نیازمندان است.
بعضی از علمای شیعه مانند آیات عظام صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی و نوری همدانی معتقدند که فطریه مخصوص فقیران و مسکینان شیعه است و لازم نیست آن را در موارد دیگر هزینه کرد.
فطریه به چه کسانی باید پرداخت شود؟ ( پاسخ برخی از مراجع )
آیت الله سیستانی
زکات فطره را بنابر احتیاط واجب، باید فقط به فقرا داد. و منظور فقرای شیعه است که دارای شرایط در مستحقین زکات مال هستند، و چنانچه در شهر از فقرای شیعه کسی نباشد میتوان آن را به فقرای دیگر مسلمانان داد، ولی در هر صورت نباید به ناصبی داده شود.
آیت الله مکارم شیرازی
زکات فطره برای شیعیان نیازمند باید مصرف شود. اما در صورت داشتن این شرط مثلا می توان به زلزله زدگان نیز پرداخت کرد.
آیت الله صافی گلپایگانی
زکات فطره بنابر احتیاط واجب باید به فقرای شیعه برسد و اگر به سازمان ها و موسسات خیریه داده می شود، یقین کند که بدون کم و زیاد در مورد فقیر شیعه صرف شود.
آیت الله نوری همدانی
احتیاط مستحب آن است که فقط به فقرای شیعه بدهند.
آیت الله مظاهری
زکات فطریه را در هر کار خیری می توان مصرف کرد، ولی پرداخت به فقرا بهتر است.
منظور از فقیر چیست؟
فقیر کسی است که هزینه امرار معاش متعارف یک ساله خودش و نان خورهایش را به صورت یکجا و یا به طور متناوب نداشته باشد. کسی که بی کار است و به اندازه خرجی یک سال آینده اش دارایی ندارد، فقیر شمرده می شود.
کسی که خرجی یک سال را در شب عید فطر ندارد اما شاغل است و هر ماه درآمدی دارد، فقیر محسوب نمی شود.
کسی که بیکار است اما خرجی یک سال آینده را دارد، فقیر نیست.
پرداخت فطریه به نزدیکان
مستحب است هر کسی فطریه خود و خانواده اش را در وهله اول به اقوام و خویشاوندان فقیرش بدهد و اگر در میان آن ها فقیری نباشد، به همسایه فقیر یا اهل علم و فضیلت و تقوا که فقیر هستند، بپردازد.
آیت الله سیستانی
مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان و همسایگان فقیر خود را بر دیگران مقدم دارد، و سزاوار است که اهل علم و دین و فضل را به دیگران نیز مقدم دارد.
آیت الله مکارم شیرازی
اینکه شخص بخواهد برای کمک به خویشاوند خود در شهر دیگر، زکات خود را برای او بفرستد، نمی تواند، مگر این که در شهر فقیر نباشد؛ البته راهکاری در این عرصه وجود دارد به این صورت که یکی از دوستان فرد که در آن منطقه زندگی می کند، زکات فطریه او را بدهد، و این شخص، بعد ها بدهی خود را به آن شخص پرداخت کند.
آیت الله صافی گلپایگانی
مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان فقیر خود را بر دیگران مقدم بدارد و بعد همسایگان فقیر را، بعد اهل علم فقیر را ولی اگر دیگران از جهتی برتری داشته باشند، مستحب است آنها را مقدم بدارد.
آیا می توان فطریه را به سید پرداخت؟
نظر برخی مراجع در این مورد به شرح زیر است :
آیت الله سیستانی
کسی که سید نیست، نمیتواند به سید فطره بدهد، حتی اگر سیدی نان خور او باشد، نمیتواند فطره او را به سید دیگری بدهد .
آیت الله نوری همدانی
کسی که سید نیست نمی تواند به سید فطره بدهد .
آیت الله مظاهری
سید به سید و سید به غیر سید می تواند بپردازد و اگر ضرورتی باشد، غیر سید به سید هم می تواند پرداخت کند.
فطریه را به چه کسانی نباید داد؟
- فطریه باید به دست فقیران برسد و افراد بی نیاز نباید فطریه دریافت کنند. اگر شخصی فطریه را به کسی که بنا به گفته خودش فقیر بوده ، داده است و بعد از پرداخت فطریه متوجه شود که گیرنده، فقیر نبوده می تواند عین فطریه را از او پس بگیرد و به فقیر بدهد. اما اگر او فطریه را مصرف کرده باشد ، باید دوباره به میزان فطریه خود و افراد تحت تکفلش فطریه را به فقیران بپردازد.
- صحیح نیست فطریه به کسی داده شود که شراب می خورد پس فطریه به شراب خوار هم نباید پرداخت شود. حتی اگر او فطریه را برای خرید مشروبات الکلی هم صرف نکند، باز هم نباید فطریه به او داده شود.
- دادن فطریه به فقیری که فطریه را در راه گناه خرج می کند، جایز نیست و اگر داد، باید دوباره به فقیر دیگری بپردازد.
- طبق نظر برخی از علما، دادن فطریه به بی نماز را صحیح نمی دانند.
- گروهی از علما معتقدند هر کسی باید فطریه اش را به فقیران شهر خودش بپردازد و انتقال دادن فطریه از یک شهر به شهر دیگر صحیح نیست.
