حکایات مردم پسند و زبان شیرین کتاب‌های جعفر شهری در گذر تاریخ – تلگرام آپ

سلام نو-سرویس گردشگری: با وجود گذر سال‌ها مجموعه کتاب‌های جعفر شهری همچنان تازه و دل نشین هستند. گویی این نویسنده از زبان مردمی صحبت کرده که در دل جامعه زیسته‌اند و اندوه و فقط و بی‌سامانی آنهایی که به گوش هیچ کسی نمی‌رسد. اما اکنون فریاد آنها نه تنها شنیده می‌شود بلکه جاودان می‌ماند.

کتاب‌های جعفر شهری ویژگی بارزی دارد و آن هم این است که تاریخ اجتماعی پایتخت و زندگی مردم را در دل تاریخ حک کرده و با قلم زیبا و شیوای خود، زندگی آنان را به تصویر کشیده است. آشنایی با چنین بزرگوار و اثرات بی‌مثالش دنیایی از گنجینه زبان و ادبیات پارسی را به روی ما خواهد گشود که اگر نبود نمی‌دانستیم چنین چیزهایی در ادبیات و روزمرگی‌های زندگی مردم وجود داشته است.

دقایقی با جعفر شهری در گذر زمان

در سال ۱۲۹۳ در محله عودلاجان تهران، چشم بر جهان گشود. او با مادری مهربان به نام کبری و پدری نامهربان به نام میرزا بزرگ شد. بیش از دو سه کلاس درس نخواند. با وجود هوش و استعدادی که داشت بخاطر فقر نتوانست به تحصیل ادامه دهد و در بین دوستان و افراد جامعه تحقیر شد. اما این فشار زیاد است که انسان را به الماس تبدیل می‌کند و در گذر زمان باعث درخشش او می‌شود. جعفر هم از این قائده مستثنی نبود.

به قول خودش در مدرسه روزگار درس خواند. از این و آن آنقدر خواندن و نوشتن را یاد گرفت تا جعفر امروزی شد! خود به تنهایی خواند و خواند و خواند تا به نویسنده‌ای زبردست و متفاوت تبدیل شد.

اگر نگاهی به آثار او بیندازیم کتاب‌هایش سراسر کاربردی و دلنشین هستند و افق جدیدی در برابر دیدگان ما باز می‌کنند.

او که در دل جامعه زندگی کرد و بزرگ شد، همه مسائل پیرامون خود را با ریزبینی هر چه تمام تر نگاه می‌کرد. همین شد که نوشتار او در کتاب‌هایش به دل خوانندگان می‌نشیند و گویی از زبان آنها درد و رنج و حتی زیبایی‌های زندگی را صحبت می‌کند.

درون مایه کتاب‌های جعفر شهری، از شیر مرغ تا جان آدمی زاد!

گویی کتاب‌های جعفر شهری نیز با خود او رشد یافته‌اند. او زندگی دوران طفولیت خود را در کتاب “شکر تلخ” به صورت مفصل آورده و از درد و رنج مادرش گفته است. مادر او در واقع نماد است. نمادی از زنانی که جور کشیدند و زیر بار نگاه جامعه با سیلی، صورت خود را سرخ نگه می‌داشتند.

یا دوران نوجوانی‌اش که با رنج بی‌مسئولیتی پدر و سپس خودخواهی و حسادت ناپدری‌اش گذشت را در کتاب “گزنه” آورده است. آنطور که در ابتدای کتاب، این اثر را به همه آنهایی تقدیم کرده است که به او ظلم کردند. چرا که معتقد بود اگر به او بد نمی‌کردند، اکنون او به جعفر شهری تبدیل نشده بود.

اما شرح دوره میانسالی او و بررسی جامعه آن زمان در کتاب” قلم سرنوشت” به خوبی بیانگر خستگی‌ها و شرایط سخت آن زمان است. این سه رمان هم می‌تواند به صورت سلسه مراتب آثار ادبی خوانده شود و هم اینکه آنها را تک تک به صورت مجرا خواند.

کتاب‌های او به همینجا ختم نمی‌شود. بلکه این نویسنده تیزبین با نگاه نقادانه خود در سفری که به مکه و سپس به اروپا می‌رود، خرافات رایج را به چالش کشیده و کتاب “حاجی در فرنگ” و همچنین “حاجی دوباره” را تالیف می‌کند.

اما تاریخ اجتماعی “تهران در قرن سیزدهم” شش جلدی، به ساختار اجتماعی مردم پرداخته شده و مشاغلی را توضیح داده که امروزه تعداد زیادی از آنها منقرض شده‌اند. او بیش از هزار و صد شغل در حال انقراض یا تغییر شکل داده را در این کتاب توصیف می‌کند. پس اگر او این چنین آنها را ثبت نمی‌کرد شاید هیچ کدام از ما هرگز متوجه نمی‌شدیم چنین مشاغلی وجود داشته است. ظرافتی که جعفر شهری در نقل زندگی مردم به کار می‌برد بسیار ستودنی است. البته این کتاب نه تنها به ریز ترین مسائل اجتماعی مردم پرداخته بلکه به تاریخ آن زمان و تبدیل زندگی از سنتی به مدرنیته نیز صحبت کرده است.

کتاب “طهران قدیم” در ۵ جلد، با جزئیات فراوان به توصیف حال و هوای تهران در گذر تاریخ اشاره دارد. مطالب این کتاب هم از زبان نویسنده و درک او از وقایع بوده و هم مطالب را از افراد و منابع دیگر نقل کرده است. در این پنج جلد از عادت‌ها، آداب و رسوم و سنت‌هایی که در حال فراموشی هستند، سخن گفته است و با دیده‌ها و شنیده‌های ارزشمندی که نقل کرده خلقیات و ارتباطات مردم آن زمان را چه خوب و چه بد، چه زیبا و چه زشت، بیان کرده است. توضیح اماکن و افراد مشهور، محله‌ها و خیابان‌های مهم تهران، یکی از توصیفات و توجهات ارزشمند او در این کتاب است. او معتقد بود مردم باید از گذشته اطلاعات کافی داشته باشند تا توان ساختن آینده بهتری را برای خود داشته باشند.

اما “قند و نمک”، این کتاب جعفر شهری را از سایر اثرات او متمایز کرده است. چرا که در این کتاب به شرح تمام ضرب المثل‌های ایرانی پرداخته است. استفاده از کلمات و اصطلاحات قدیمی و توصیف آنها از دیدگاه عالمانه و همچنین مردمان عادی، شاهکار استفاده شده در این اثر است.

دری به سوی ادبیات قدیم

اگر علاقه‌مند به خواندن تاریخ و زندگی اجتماعی مردم در دوره قاجار و پهلوی هستید کتاب‌های جعفر شهری به خوبی می‌تواند اوضاع آن زمان را برای شما تداعی کند. توصیفات جالب، ادبیات قدیم، کلمات مردم تهران، باز کردن مسائل اجتماعی همه و همه این کتاب را خاص و خواندنی کرده است.

البته نحوه نوشتار نویسنده برای خواننده جذاب است و با اینکه شهری در نقل اتفاقات تنها به حافظه خود اتکا کرده، گاهی برخی وقایع را در هم ادغام کرده است اما به قدری قلم نویسنده و موضوعاتی که به آن اشاره کرده قوی و پرقدرت است که این نوع لغزش قابل چشم‌پوشی است.