از طلوع تا غروب با علی حاتمی / آیین چراغ خاموشی نیست – تلگرام آپ

سلام نو – سرویس فرهنگ و هنر | افروز محرابی : بیست و سوم مرداد مصادف با سالروز تولد نویسنده، تهیه کننده و کارگردان بی بدیل سینما ایران، علی حاتمی است و به همین مناسبت به بررسی زندگی این هنرمند فقید پرداخته ایم که در ادامه خواهید خواند.

از علی حاتمی و کارگردانان دیگری همچون ناصر تقوایی، بهرام بیضایی، مسعود کیمیایی، فریدون گله و داریوش مهرجویی به عنوان کارگردانان آوانگارد سینمای ایران یاد می شود و از آثار شاخصی که وی کارگردانی آنها را بر عهده داشته است، می توان به فیلم و سریال هایی نظیر : «هزاردستان»، «دلشدگان»، «سلطان صاحبقران»، «حسن کچل»، «طوقی»، «مادر»، «کمال الملک»، «حاجی واشنگتن»، «جعفر خان از فرنگ برگشته»، «بابا شمل» و … اشاره کرد.

طلوع :
علی حاتمی با نام اصلی عباسعلی حاتمی نویسنده و کارگردان فقید ایرانی در ۲۳ مرداد ۱۳۲۳ در خیابان شاهپور، خیابان مختاری، کوچهٔ اردیبهشت در شهر تهران چشم به جهان گشود، وی همزمان با تحصیلات مقدماتی در کلاس‌های نمایشنامه‌نویسی اداره هنرهای دراماتیک واقع در محله آب سردار نام نویسی کرد و بعدها پس از به اتمام رساندن تحصیلات مقدماتی خود وارد دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر (دانشکده هنرهای دراماتیک)  شد و پس از فارغ التحصیلی در رشته ادبیات نمایشی به صورت حرفه ای وارد عرصه فیلمسازی شد.

وی فعالیت هنری خود را ابتدا با نویسندگی تئاتر آغاز کرد و نمایشنامه‌های «ساتن»، «قصهٔ حریر»، «ماهیگیر»، «حسن کچل»، «چهل گیس» و شهر «آفتاب و مهتاب» و … را برای عرصه تئاتر به نگارش درآورد و بعضی از آنها را به کمک دوستان و هم دانشگاهی های خود بر روی صحنه برد.

حاتمی اولین کار تصویر خود را با تلویزیون و با ساخت فیلمی برای کودک و نوجوان در سال ۱۳۴۶ و با عنوان «جنگل و آشپزی» در قطع ۱۶ میلیمتری و سیاه سفید و به تهیه کنندگی تلویزیون ملی ایران آغاز کرد، در این فیلم که زمانش ۱۸ دقیقه بیشتر نبود، خرگوش و روباه در جنگل به آموزش آشپزی می پرداختند.

پس از فعالیت در تئاتر و تلویزیون در سال ۱۳۴۸ نوبت به سینما رسید تا حاتمی شانس خود را برای دیده شدن در این مدیوم بسنجد. وی فیلم سینمایی «حسن کچل» را با نقش آفرینی هنرمندانی همچون پرویز صیاد، کتایون امیرابراهیمی، ثریا بهشتی، حمیده خیرآبادی، صادق بهرامی، یداله شیراندامی، سیروس ابراهیم‌زاده و … جلوی دوربین نصرت الله کنی برد تا لقب کارگردان نخستین فیلم موزیکال سینمای ایران را به نام خود ثبت نماید.

موفقیت فیلم «حسن کچل» در گیشه موجب شد تا وی خیلی زود دومین فیلم بلند سینمایی خود را با عنوان «طوقی» در سال ۱۳۴۹ و با نقش آفرینی هنرمندانی همچون بهروز وثوقی، آفرین، ناصر ملک‌مطیعی، ژاله علو، حمیده خیرآبادی، بهمن مفید، غلامرضا سرکوب، محسن آراسته، شهرزاد، حسین گیل، جلال پیشواییان و … در کاشان جلوی دوربین مازیار پرتو ببرد.

علی حاتمی با ساخت دو فیلم «حسن کچل» و «طوقی» به طور کامل نام خود را بر سر زبان ها انداخت و یکسال بعد در سال ۱۳۵۰ به همراه مهدی مصیبی تهیه کننده فیلم «طوقی»، دومین فیلم موزیکال سینمای ایران را با کنار هم قراردادن ستارگان سینمای آن دوره همچون محمدعلی فردین، فروزان، ناصر ملک مطیعی، همایون، بهمن مفید، ثریا بهشتی، حمیده خیرآبادی و … جلوی دوربین برد، هرچند که فیلم با استقبال فراوانی در گیشه همراه بود، اما در این فیلم آن موفقیتی که در فیلم «حسن کچل» برای حاتمی رقم خورد، خبری نبود.

وی در سال ۱۳۵۱ سال بسیار پر کاری را پشت سر گذاشت، به طوری که در این سال حاتمی سه فیلم بلند سینمایی با عنوان های «قلندر»، «ستارخان»، «خواستگار» را جلوی دوربین برد، وی پس از تولید سه فیلم سینمایی در سال ۱۳۵۱ از سینما کمی فاصله گرفت و مجدد به سمت تلویزیون بازگشت و سریال شش قسمتی «داستان‌های مولوی» را جلوی دوربین برد که در نوروز ۱۳۵۲ از تلویزیون پخش گردید، این سریال که برگرفته از داستان های مثنوی معنوی بود در شش قسمت یکساعته با عنوان های «سلطان و کنیزک»، «پیر چنگی»، «قاضی و زن جوحی»، «خلیفه و اعرابی»، «طوطی و بازرگان»، «صوفی» تولید شده بود.

این کارگردان فقید سینما و تلویزیون در سال ۱۳۵۴ مجدد سراغ طرحی برای تلویزیون رفت و در این سال سریال «سلطان صاحبقران» را در سیزده قسمت و ۷۸۰ دقیقه توسط تلویزیون ملی ایران و با حضور هنرمندان شاخصی نظیر جمشید مشایخی، پرویز فنی‌زاده، زری خوشکام، ناصر ملک‌مطیعی، سعید نیک‌پور، سعید امیرسلیمانی، سعید پورصمیمی، مرتضی احمدی، اسماعیل داورفر، جهانگیر فروهر، مهری ودادیان، مرضیه برومند، رضا بابک و … جلوی دوربین برد.

حاتمی در سال ۱۳۵۶ مجدد به سینما بازگشت و در این سال فیلم سینمایی «سوته دلان» را که یکی از ماندگارترین آثار سینمایی وی نیز محسوب می شود با حضور بازیگران مطرحی همچون بهروز وثوقی، شهره آغداشلو، فخری خوروش، جمشید مشایخی، جهانگیر فروهر، سعید نیکپور، سعید امیرسلیمانی، رقیه چهره آزاد، محمود بصیری و … جلوی دوربین هوشنگ بهارلو برد.

وی در ادامه فیلم سینمایی «حاجی واشنگتن» که سیاسی ترین فیلم کارنامه کاری وی نیز محسوب می شود را در سال ۱۳۶۱ با هنرنمایی عزت الله انتظامی جلوی دوربین برد و به دلیل مشکلات ایران و آمریکا تصویربرداری این کار در کشور ایتالیا صورت گرفت، این فیلم که داستان زندگی غم‌انگیز حسینقلی خان صدرالسلطنه نخستین سفیر ایران در آمریکا را روایت می کند در زمان علی حاتمی تنها یکبار آن هم در جشنواره فیلم فجر اجازه پخش گرفت، اما پس از آن به مذاق مدیران آن دوران خوش نیامد تا اینکه پس از درگذشت حاتمی و در سال ۱۳۷۷ به اکران عمومی دست یافت.

حاتمی در ادامه فیلم سینمایی «کمال الملک» پیرامون زندگی نقاش پرآوازه هنر ایران زمین را در سال ۱۳۶۲ و فیلم سینمایی «جعفر خان از فرنگ برگشته» را در سال ۱۳۶۶ جلوی دوربین برد، اما در این فواصل نیز وی بیکار نبود و از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۶ مشغول به ساخت شهرک سینمایی غزالی برای فیلمبرداری سریال فاخر و مطرح «هزاردستان» بود.

وی سریال «هزار دستان» با نام اولیه «جاده ابریشم» را بین سالهای ۱۳۵۸ الی ۱۳۶۶ با مشکلات فراوان  و  نقش آفرینی بازیگران مطرحی همچون عزت الله انتظامی، داوود رشیدی، محمد علی کشاورز، جمشید مشایخی، علی نصیریان، حسین گیل، زهرا حاتمی، جعفر والی و … جلوی دوربین برد،  وی برای ساخت این سریال اقدام به ساخت شهرکی با عنوان شهرک غزالی کرد و در این شهرک محله‌های اصلی و قدیمی تهران با زیربنای ۷۰ هزار متر مربع ساخته شده که از آن ۳۰هزار متر مربع به خیابان لاله زار و میدان توپخانه اختصاص یافته‌است.

وی در طول سه دهه فعالیت هنری خود سه سریال با عنوان های «داستان های مولوی»، «سلطان صاحبقران» و «هزاردستان» و همچنین فیلم «جنگل و آشپزی» را جلوی دوربین برد و سریال «هزاردستان» آخرین فعالیت این هنرمند فقید در تلویزیون محسوب می شود.

علی حاتمی در سال ۱۳۶۸ ماندگارترین نقش مادر در سینمای ایران را در فیلم «مادر» ثبت کرد و یکی از بهترین فیلم های سینمایی در ستایش مقام والای مادر را به تولید رساند، وی این فیلم را با حضور هنرمندان مطرحی همچون رقیه چهره آزاد، محمدعلی کشاورز، فریماه فرجامی، امین تارخ، حمید جبلی، اکبر عبدی، جمشید هاشم پور، محمود بصیری، اکرم محمدی و … جلوی دوربین برد و این فیلم توانست در جشنواره فیلم فجر خوش بدرخشد و جوایز فراوانی را نیز برای عوامل خود به ارمغان بیاورد.

علی حاتمی که ایده سه فیلم بزرگ با عنوان های «ملکه های برفی» (پیرامون همسران محمدرضا پهلوی)، «آخرین پیامبر» (زندگی محمد (ص) ) و «جهان پهلوان تختی» را در سر می پرواند در نهایت به دلیل مشکلات مالی و حاشیه ای سراغ قصه سوم رفت، اما ساخت این فیلم با شدت گرفتن بیماری وی مصادف شد و  اجل بیشتر از این به این کارگردان صاحب سبک و مطرح سینمای ایران مهلت نداد، هر چند در ادامه بهروز افخمی با یک قصه ای دیگر و به شکلی دیگر و با حضور بازیگرانی متفاوت این فیلم را جلوی دوربین برد.

واروژ کریمی مسیحی سه سال پس از درگذشت علی حاتمی در سال ۱۳۷۸ دو فیلم سینمایی «طهران روزگار نو» و «کمیته مجازات» را بر اساس راش ها (تصاویر) سریال هزار دستان در دو قسمت سینمایی (۹۰ دقیقه ای) تدوین و به پخش رساند.

زندگی خصوصی:
علی حاتمی در سال ۱۳۵۰ با زری خوشکام (زهرا حاتمی) بازیگر سینما و تلویزیون ازدواج کرد و ماحصل این ازدواج لیلا حاتمی است که خود امروز بازیگر مطرح سینمای کشور است.

غروب:
علی حاتمی نویسنده، تهیه کننده و کارگردان مطرح سینما و تلویزیون پس از سه دهه فعالیت هنری و کارگردانی چندین فیلم شاخص سینمایی و تلویزیونی پس از تحمل یک دوره بیماری در روز پنجشنبه ۱۴ آذرماه ۱۳۷۵ بر اثر سرطان پانکراس در تهران چشم از جهان فروبست و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد و بر سر مزار وی یکی از ماندگارترین دیالوگ‌های فیلم «حاجی واشنگتن» (آیین چراغ خاموشی نیست) نقش بسته است.

این کارگردان سرشناس ایرانی اگر در قید حیات بود امسال تولد ۷۶ سالگی خود را جشن می گرفت.